Vừa qua, Phó Thủ tướng Mai Văn Chính ký Quyết định số 2531/QĐ-TTg ngày 19/11/2025 phê duyệt nhiệm vụ lập Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Di tích khảo cổ quốc gia đặc biệt Hang xóm Trại và Mái đá làng Vành, tỉnh Phú Thọ.
Tại Hang Xóm Trại đã tìm thấy bằng chứng giao tiếp và chuyển đổi lối sống từ cư trú ổn định sang làm nông sớm, thời gian diễn ra vào khoảng 4000 – 3500 năm trước.
Theo đó, phạm vi nghiên cứu lập quy hoạch gồm toàn bộ địa giới hành chính của 08 xã: Ngọc Sơn, Quyết Thắng, Thượng Cốc, Lạc Sơn, Đại Đồng, Yên Phú, Mường Vang và Nhân Nghĩa, tỉnh Phú Thọ, có diện tích khoảng 58.746,19 ha; bao quanh không gian hình thành và phát triển “Văn hóa Hòa Bình” ở Việt Nam và Trung tâm Mường Vang xưa của người Mường. Quy mô lập quy hoạch có diện tích 7,213 ha; bao gồm: Khu vực bảo vệ các điểm di tích đã được khoanh vùng bảo vệ, Khu vực bảo vệ I và Khu vực bảo vệ II của Di tích khảo cổ quốc gia đặc biệt Hang xóm Trại và Mái đá làng Vành (Quyết định số 694/QĐ-TTg ngày 18/7/2024 của Thủ tướng Chính phủ) và phần mở rộng của di tích Mái đá làng Vành.
Mục tiêu lập Quy hoạch di tích nhằm bảo quản, tu bổ, phục hồi Di tích khảo cổ quốc gia đặc biệt Hang xóm Trại và Mái đá làng Vành; giữ gìn các giá trị văn hóa đặc biệt tiêu biểu của cư dân nền “Văn hóa Hòa Bình”, làm minh chứng cho các thế hệ mai sau về lịch sử phát triển của loài người.
Làm cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu, nhận diện giá trị; cơ sở pháp lý cho công tác quản lý, lập, thẩm định, phê duyệt và triển khai các dự án thành phần về bảo tồn và phát huy giá trị di tích gắn với phát triển du lịch và văn hóa; góp phần phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân địa phương.
Xác định ranh giới khoanh vùng bảo vệ di tích Hang xóm Trại và Mái đá làng Vành làm cơ sở pháp lý để quản lý di tích, xác định các khu chức năng, tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan và bố trí hạ tầng kỹ thuật phù hợp với các giai đoạn bảo tồn và phát huy giá trị di tích.
Phát huy và khai thác có hiệu quả các giá trị của di tích; đưa di tích trở thành trung tâm nghiên cứu về “Văn hóa Hòa Bình” của khu vực và thế giới, điểm đến du lịch hấp dẫn; điểm trải nghiệm, tham quan văn hóa đặc sắc, tạo nguồn thu, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, bảo tồn di tích.
Đối tượng nghiên cứu lập quy hoạch di tích
Di tích quốc gia đặc biệt Hang xóm Trại và Mái đá làng Vành; gồm: các hang động đá vôi (Hang xóm Trại và mái đá làng Vành) gắn với những dấu tích về đời sống sinh hoạt của cư dân “Văn hóa Hòa Bình” thuộc giai đoạn Hòa Bình giữa (niên đại khoảng 17.000-18.000 BP), cảnh quan, môi trường xung quanh các điểm di tích,...
Các giá trị văn hóa phi vật thể đặc sắc gắn với tín ngưỡng thờ đá của người Mường xưa; tín ngưỡng thờ thần Thành Hoàng của vùng Mường Trắng, Mường Vành xưa và lễ Xuống đồng truyền thống của đồng bào dân tộc Mường.
Vị trí, vai trò, mối liên hệ của Di tích quốc gia đặc biệt Hang xóm Trại và Mái đá làng Vành với các di tích lân cận và công trình, địa điểm có giá trị khác trên địa bàn.
Công tác quản lý, bảo vệ, đầu tư bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích; hoạt động xây dựng công trình, cơ sở hạ tầng kỹ thuật gắn với việc phát huy giá trị di tích; các yếu tố về kinh tế - xã hội, dân cư, môi trường liên quan tới di tích; các thể chế và chính sách, các quy hoạch, kế hoạch, đề án, dự án có liên quan.
Tính chất khu vực lập quy hoạch di tích
Là khu vực Di tích khảo cổ quốc gia đặc biệt; khu vực đại diện tiêu biểu cho nền “Văn hóa Hòa Bình”, một nền văn hóa cổ đã được phát hiện và công nhận về giá trị khoa học ở trong nước, quốc tế; là các địa điểm được đánh giá có tiềm năng phát triển du lịch, được định hướng trở thành điểm tham quan du lịch, trải nghiệm hấp dẫn.
Nội dung Nhiệm vụ lập quy hoạch, gồm: (1) Xác định yêu cầu nghiên cứu, khảo sát, đánh giá hiện trạng di tích; nghiên cứu, đánh giá yếu tố kinh tế - xã hội và môi trường tự nhiên liên quan đến nội dung quy hoạch; (2) Xác định, nhận diện đặc trưng, yếu tố gốc cấu thành di tích, các giá trị tiêu biểu của di tích làm cơ sở bảo tồn và phát huy giá trị di tích; (3) Xác định quan điểm về bảo tồn và phát huy giá trị di tích, phát triển du lịch gắn với phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; (4) Xác định mục tiêu dài hạn, ngắn hạn của quy hoạch; Xác định các ranh giới liên quan đến khu vực quy hoạch; (5) Đề xuất nội dung về định hướng bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích; tổ chức không gian kiến trúc, cảnh quan, xây dựng công trình mới; (6) Định hướng phát huy giá trị gắn với phát triển du lịch bền vững; (7) Nâng cấp hệ thống hạ tầng kỹ thuật, nhất là hệ thống giao thông kết nối với di tích. Đề xuất các giải pháp tổ chức giao thông nội bộ khu di tích thuận lợi cho du khách tham quan. Chuẩn bị kỹ thuật, cấp nước, cấp điện, thông tin liên lạc, phòng cháy chữa cháy, thoát nước thải, thu gom xử lý chất thải rắn hợp lý, đấu nối thuận lợi với khu vực xung quanh. Định hướng phát triển hệ thống thông tin liên lạc phục vụ cho các khu chức năng của di tích; (8) Phân tích, dự báo những tác động ảnh hưởng đến môi trường di tích; đề xuất hệ thống các tiêu chí bảo vệ môi trường để đưa ra các giải pháp quy hoạch không gian, kiến trúc và hạ tầng kỹ thuật tối ưu cho khu vực quy hoạch; các giải pháp cụ thể giảm thiểu, khắc phục tác động đến môi trường khi triển khai thực hiện quy hoạch; lập kế hoạch giám sát về môi trường, về kỹ thuật, về quản lý và quan trắc môi trường.
